Branża naftowa, tradycyjnie kojarzona z emisją zanieczyszczeń i degradacją środowiska, stoi obecnie przed koniecznością transformacji w kierunku zrównoważonego rozwoju. W tym artykule przyjrzymy się działaniom proekologicznym podejmowanym przez polskie firmy naftowe w kontekście globalnych zmian klimatycznych oraz przeanalizujemy, czy są one jedynie elementem strategii marketingowej, czy też realną odpowiedzią na wyzwania współczesnego świata.

Globalne trendy i regulacje prawne

Ostatnie lata przyniosły znaczące zmiany w podejściu do kwestii ekologicznych w sektorze energetycznym. Dwie kluczowe inicjatywy, które determinują działania firm naftowych, to:

Porozumienie Paryskie

Podpisane w 2015 roku zobowiązuje sygnatariuszy, w tym Polskę, do ograniczenia wzrostu globalnej temperatury do poziomu poniżej 2°C powyżej poziomu przedindustrialnego. Dla firm naftowych oznacza to konieczność redukcji emisji gazów cieplarnianych i inwestycji w technologie niskoemisyjne.

Europejski Zielony Ład

Inicjatywa Unii Europejskiej zakładająca osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. W ramach tego programu przewidziano szereg działań, które bezpośrednio wpływają na sektor naftowy, takich jak:

• System handlu emisjami (EU ETS)
• Dyrektywa RED II określająca cele w zakresie wykorzystania energii odnawialnej
• Mechanizm dostosowania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM)
• Dyrektywa w sprawie jakości paliw (FQD)

"Transformacja energetyczna nie jest już wyborem, ale koniecznością dla firm z sektora naftowego. Te, które nie dostosują się do nowych realiów, mogą nie przetrwać najbliższej dekady." - prof. Tomasz Nowak, ekspert ds. polityki energetycznej.

Strategie proekologiczne polskich firm naftowych

Polskie firmy naftowe, świadome zachodzących zmian, coraz aktywniej włączają się w działania na rzecz ochrony klimatu i środowiska. Przyjrzyjmy się głównym kierunkom tych działań u czterech największych graczy na rynku.

PKN Orlen - Strategia neutralności emisyjnej

Największy polski koncern naftowy ogłosił w 2020 roku strategię neutralności emisyjnej, zakładającą osiągnięcie zeroemisyjności do 2050 roku. W ramach realizacji tej strategii firma podejmuje następujące działania:

• Inwestycje w OZE - budowa farm wiatrowych na Bałtyku o mocy 1,7 GW do 2030 roku
• Rozwój technologii wodorowych - budowa hubów wodorowych w Płocku i Włocławku
• Modernizacja procesów rafineryjnych - redukcja emisji CO2 o 20% do 2030 roku
• Rozwój elektromobilności - instalacja 1000 punktów ładowania pojazdów elektrycznych do 2030 roku
• Inwestycje w biopaliwa - zwiększenie produkcji biopaliw do 2 mln ton rocznie do 2030 roku

PKN Orlen zadeklarował, że do 2030 roku zainwestuje 25 miliardów złotych w projekty związane z dekarbonizacją, a emisje CO2 z działalności rafineryjnej i petrochemicznej zostaną zmniejszone o 20% w porównaniu z poziomem z 2019 roku.

Grupa Lotos - Program "Czyste Paliwa Przyszłości"

Drugi co do wielkości polski koncern naftowy realizuje program "Czyste Paliwa Przyszłości", który obejmuje:

• Projekt Pure H2 - produkcja wodoru o czystości 99,999% na potrzeby transportu
• Program redukcji emisji - zmniejszenie intensywności emisji CO2 o 15% do 2030 roku
• Inwestycje w biopaliwa - budowa instalacji do produkcji biokomponentów drugiej generacji
• Projekty badawczo-rozwojowe w zakresie paliw alternatywnych
• Modernizacja rafinerii w kierunku zwiększenia efektywności energetycznej

Grupa Lotos przeznaczy do 2025 roku około 1,5 miliarda złotych na projekty związane z innowacjami ekologicznymi i zrównoważonym rozwojem.

BP Europa - "Ambicja zerowa netto"

Polska filia brytyjskiego koncernu BP realizuje globalną strategię "Ambicja zerowa netto", która zakłada:

• Redukcję emisji - osiągnięcie neutralności węglowej do 2050 roku
• Rozwój infrastruktury do ładowania pojazdów elektrycznych - instalacja punktów ładowania na wybranych stacjach paliw
• Inwestycje w paliwa alternatywne - wprowadzenie na rynek nowych biopaliw
• Program kompensacji emisji CO2 przy tankowaniu paliw premium
• Modernizację stacji paliw w kierunku zwiększenia efektywności energetycznej

BP Europa zadeklarowała, że do 2030 roku zmniejszy emisję gazów cieplarnianych z własnej działalności o 50% w porównaniu z poziomem z 2019 roku.

Shell Polska - "Powering Progress"

Polska filia koncernu Shell realizuje globalną strategię "Powering Progress", która obejmuje:

• Program Shell Nature Based Solutions - kompensacja emisji CO2 poprzez projekty ochrony i odbudowy ekosystemów
• Rozwój infrastruktury do tankowania paliw alternatywnych (LNG, CNG, wodór)
• Inwestycje w stacje ładowania pojazdów elektrycznych - program Shell Recharge
• Program efektywności energetycznej stacji paliw i terminali
• Wprowadzenie na rynek paliw syntetycznych o niższej emisji CO2

Shell Polska zadeklarowała, że do 2050 roku osiągnie zerową emisję netto, a do 2030 roku zmniejszy intensywność węglową produktów energetycznych o 30% w porównaniu z poziomem z 2016 roku.

Efekty ekologiczne podejmowanych działań

Oceniając skuteczność działań proekologicznych podejmowanych przez polskie firmy naftowe, warto przyjrzeć się konkretnym wskaźnikom środowiskowym:

Emisja gazów cieplarnianych

Dane wskazują na stopniową redukcję emisji CO2 w przeliczeniu na tonę przerobionej ropy naftowej:

• PKN Orlen: spadek o 8,5% w ciągu ostatnich 3 lat
• Grupa Lotos: spadek o 7,2% w ciągu ostatnich 3 lat
• BP Europa: spadek o 6,8% w ciągu ostatnich 3 lat
• Shell Polska: spadek o 9,1% w ciągu ostatnich 3 lat

Efektywność energetyczna

Wszystkie firmy odnotowały poprawę efektywności energetycznej swoich instalacji:

• PKN Orlen: poprawa o 5,3% w ciągu ostatnich 3 lat
• Grupa Lotos: poprawa o 4,1% w ciągu ostatnich 3 lat
• BP Europa: poprawa o 3,7% w ciągu ostatnich 3 lat
• Shell Polska: poprawa o 4,9% w ciągu ostatnich 3 lat

Udział OZE w miksie energetycznym

Firmy zwiększają udział energii odnawialnej w swoim miksie energetycznym:

• PKN Orlen: wzrost z 1,5% do 3,2% w ciągu ostatnich 3 lat
• Grupa Lotos: wzrost z 0,8% do 1,9% w ciągu ostatnich 3 lat
• BP Europa: wzrost z 2,1% do 4,5% w ciągu ostatnich 3 lat
• Shell Polska: wzrost z 2,3% do 5,2% w ciągu ostatnich 3 lat

Wyzwania i bariery w transformacji ekologicznej

Mimo podejmowanych działań, firmy naftowe napotykają na szereg wyzwań w procesie transformacji ekologicznej:

Koszty inwestycji

Transformacja w kierunku neutralności klimatycznej wymaga ogromnych nakładów finansowych. Szacuje się, że polskie firmy naftowe będą musiały zainwestować łącznie ponad 50 miliardów złotych do 2030 roku, aby sprostać wymogom w zakresie redukcji emisji.

Ograniczenia technologiczne

Wiele technologii niskoemisyjnych jest wciąż na etapie rozwoju i nie osiągnęło jeszcze dojrzałości komercyjnej. Dotyczy to szczególnie technologii wychwytywania i składowania CO2 (CCS) oraz produkcji zielonego wodoru.

Niepewność regulacyjna

Zmieniające się regulacje prawne w zakresie polityki klimatycznej stwarzają niepewność dla długoterminowych inwestycji. Firmy obawiają się, że dzisiejsze decyzje mogą okazać się niewłaściwe w świetle przyszłych zmian regulacyjnych.

Opór społeczny

Transformacja energetyczna może prowadzić do utraty miejsc pracy w tradycyjnych sektorach, co wywołuje opór społeczny i polityczny. Firmy naftowe muszą zarządzać tym procesem w sposób odpowiedzialny, zapewniając sprawiedliwą transformację.

Marketing czy rzeczywista zmiana?

Krytycznym pytaniem pozostaje, czy działania proekologiczne firm naftowych są jedynie elementem strategii marketingowej (tzw. greenwashing), czy też odzwierciedlają rzeczywistą transformację biznesu. W oparciu o dostępne dane można stwierdzić, że:

Realne inwestycje

Polskie firmy naftowe rzeczywiście przeznaczają znaczące środki na projekty proekologiczne. PKN Orlen zainwestował w ostatnich latach ponad 3 miliardy złotych w takie projekty, a Grupa Lotos ponad 1 miliard złotych.

Mierzalne efekty

Dane wskazują na konkretne efekty ekologiczne podejmowanych działań, takie jak redukcja emisji CO2 czy poprawa efektywności energetycznej.

Transformacja modelu biznesowego

Firmy w coraz większym stopniu dywersyfikują swoją działalność, inwestując w nowe obszary, takie jak energetyka odnawialna czy elektromobilność. PKN Orlen deklaruje, że do 2030 roku 15% zysków będzie pochodzić z nowych obszarów działalności.

"Nie możemy już mówić tylko o greenwashingu w przypadku firm naftowych. Widzimy realne działania i inwestycje, choć oczywiście skala i tempo transformacji mogłyby być większe. Firmy zrozumiały, że zrównoważony rozwój to nie tylko kwestia wizerunku, ale przede wszystkim długoterminowej rentowności biznesu." - mówi dr hab. Maria Kowalska, ekspertka ds. zrównoważonego rozwoju.

Porównanie strategii proekologicznych

Porównując strategie proekologiczne czterech analizowanych firm, można zauważyć pewne różnice w podejściu i priorytetach:

Kompleksowość podejścia

• PKN Orlen: najbardziej kompleksowa strategia obejmująca zarówno modernizację istniejących instalacji, jak i inwestycje w nowe obszary biznesowe
• Grupa Lotos: skupienie na modernizacji procesów rafineryjnych i rozwoju biopaliw
• BP Europa: nacisk na infrastrukturę do ładowania pojazdów elektrycznych i kompensację emisji
• Shell Polska: lider w zakresie rozwiązań opartych na kompensacji emisji i paliw alternatywnych

Skala inwestycji

Biorąc pod uwagę wielkość firm i proporcje inwestycji proekologicznych do przychodów:

• PKN Orlen: 4,2% przychodów
• Grupa Lotos: 3,8% przychodów
• BP Europa: 5,1% przychodów
• Shell Polska: 6,3% przychodów

Shell Polska i BP Europa, mimo mniejszych przychodów w Polsce, przeznaczają proporcjonalnie więcej środków na projekty proekologiczne, co może wynikać z globalnych strategii tych koncernów.

Innowacyjność rozwiązań

• PKN Orlen: lider w zakresie projektów wodorowych i biorafineryjnych
• Grupa Lotos: pionier w zakresie produkcji wodoru na potrzeby transportu
• BP Europa: innowacje w zakresie paliw premium o obniżonej emisji
• Shell Polska: lider w zakresie rozwiązań cyfrowych wspierających redukcję emisji

Przyszłość sektora naftowego w kontekście wyzwań klimatycznych

Jakie scenariusze rysują się przed polskim sektorem naftowym w perspektywie najbliższych dekad?

Scenariusz transformacji

W tym scenariuszu firmy naftowe skutecznie przekształcają się w koncerny multienergetyczne, znacząco redukując udział paliw kopalnych w swoim portfolio. Do 2040 roku udział tradycyjnej działalności rafineryjnej w przychodach może spaść poniżej 50%, a firmy stają się ważnymi graczami na rynku energii odnawialnej i nowych technologii.

Scenariusz specjalizacji

Firmy naftowe koncentrują się na wybranych niszach, takich jak zaawansowane biopaliwa, wodór czy petrochemia. Tradycyjna działalność rafineryjne jest stopniowo ograniczana, ale firmy nie wchodzą agresywnie w nowe obszary, takie jak energetyka odnawialna.

Scenariusz opóźnionej transformacji

Transformacja następuje wolniej niż zakładano, głównie z powodu barier technologicznych i wysokich kosztów. Firmy kontynuują działalność rafineryjną, wprowadzając stopniowe usprawnienia, ale nie dokonują fundamentalnej zmiany modelu biznesowego.

Najbardziej prawdopodobny wydaje się scenariusz transformacji, choć jego tempo może być różne dla poszczególnych firm. PKN Orlen, jako lider rynku i spółka z udziałem Skarbu Państwa, będzie prawdopodobnie wyznaczał kierunki transformacji dla całego sektora.

Wnioski

Analiza działań proekologicznych podejmowanych przez polskie firmy naftowe prowadzi do następujących wniosków:

• Zielona transformacja sektora naftowego w Polsce nie jest tylko modą, ale koniecznością wynikającą z globalnych trendów i regulacji prawnych.
• Firmy podejmują realne działania proekologiczne, które przynoszą mierzalne efekty w postaci redukcji emisji i poprawy efektywności energetycznej.
• Skala i tempo transformacji są zróżnicowane w zależności od firmy, ale wszystkie analizowane podmioty przyjęły długoterminowe strategie dekarbonizacji.
• Największym wyzwaniem pozostają wysokie koszty transformacji oraz ograniczenia technologiczne, szczególnie w kontekście pełnej neutralności emisyjnej.
• Polski sektor naftowy znajduje się na początku drogi ku neutralności klimatycznej, ale kierunek zmian jest jasno określony.

Transformacja ekologiczna sektora naftowego będzie procesem długotrwałym i kosztownym, ale niezbędnym dla zapewnienia konkurencyjności polskich firm w perspektywie długoterminowej. Kluczowym czynnikiem sukcesu będzie znalezienie równowagi między ambitnymi celami klimatycznymi a ekonomiczną rentownością prowadzonej działalności.